Όταν οι στρατοί δύο αντίπαλων πόλεων-κρατών συναντούντο, οι οπλίτες τους σχημάτιζαν φάλαγγα, τασσόμενοι σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, δηλαδή σε κλειστό σχηματισμό (κλειστή τάξη).
Έτσι παρατάσσονταν οι στοίχοι και οι ζυγοί της οπλιτικής φάλαγγας. Κάθε οπλίτης διέθετε έκταση περίπου ενός τετραγωνικού μέτρου προκειμένου να μάχεται και να ελίσσεται.
Οι οπλίτες δύναντο να παραταχθούν σε ανοικτότερους σχηματισμούς, αν χρειαζόταν (π.χ. η ανοικτότερη τάξη εφαρμοζόταν συχνά κατά τη συντεταγμένη προέλαση έως το πεδίο ή αν το μήκος του εχθρικού μετώπου έπρεπε οπωσδήποτε να καλυφθεί εξολοκλήρου).
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η απόσταση μεταξύ τους αυξανόταν τόσο στο μήκος μετώπου της φάλαγγας όσο και στο «βάθος» της. Από την άλλη πλευρά, αν η φάλαγγα έπρεπε να μετατραπεί στο γνωστό συμπαγές και αδιάρρηκτο «τείχος» από ασπίδες, οι οπλίτες πλησίαζαν τόσο μεταξύ τους, ώστε οι ώμοι τους ακουμπούσαν.
Επρόκειτο για την κατάλληλη τακτική όταν η φάλαγγα έπρεπε να ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στον αντίπαλο ή να διασφαλίσει την καλύτερη δυνατή αυτοπροστασία της.
Ήταν ο ιδανικός κλειστός σχηματισμός (αν και είχε κάποια μειονεκτήματα) επειδή κατά την εφαρμογή του, η δεξιά ακάλυπτη πλευρά του οπλίτη προστατευόταν από την ασπίδα του συστρατιώτη ο οποίος ήταν ταγμένος στα δεξιά του.
Έτσι σχηματιζόταν μια συμπαγής αδιάρρηκτη παράταξη η οποία στηριζόταν στην αλληλοπροστασία και την αλληλεγγύη των μαχίμων της.
Η αποστολή των «προμάχων» των «ηρωικών χρόνων» (Υστερομυκηναϊκής και Γεωμετρικής εποχής), δηλαδή των καλύτερων και περισσότερο ευπατριδών μαχητών οι οποίοι τάσσονταν μπροστά από τους άλλους πολεμιστές, δεν ήταν πλέον οι προσωπικές μονομαχίες με τους προμάχους του εχθρού.
Η τωρινή αποστολή τους ήταν να διατηρούν τη συνοχή της φίλιας φάλαγγας και να φονεύουν τους προμάχους της αντίπαλης, με σκοπό να την κλονίσουν και να τη διαρρήξουν.
Λόγω αυτής της αποστολής, οι πρόμαχοι παρατάσσονταν στον πρώτο ζυγό της φάλαγγας, ουσιαστικά στην ίδια θέση με εκείνη που κατείχαν στην ασύντακτη παράταξη της Γεωμετρικής περιόδου.
Οπλιτική φάλαγγα οκτώ ζυγών (βάθος) και οκτώ στοίχων (μήκος), με τους οπλίτες της σε σχηματισμό μάχης.
Οι γενναιότεροι και πλέον μεγαλόσωμοι οπλίτες πλαισίωναν τους προμάχους στους πρώτους ζυγούς της οπλιτικής παράταξης.
Με την πάροδο των αιώνων, άρχισε να καθιερώνεται η συγκέντρωση των περισσότερο ρωμαλέων πολεμιστών στο δεξιό κέρας της φάλαγγας και δευτερευόντως στο αριστερό. Τα αίτια της συγκεκριμένης τάσης είναι τα ακόλουθα.
Η οπλιτική παράταξη αποτελείτο από τρία βασικά τμήματα: το κέντρο, το δεξιό κέρας (ή πτέρυγα) και το αριστερό κέρας. Η τιμητικότερη τοποθέτηση στη φάλαγγα ήταν στο δεξιό κέρας της, στελεχωμένο πάντα από επίλεκτους.
Αυτό συνέβαινε επειδή στη δεξιά πτέρυγα στηριζόταν το μεγαλύτερο μέρος, αν όχι το σύνολο της φάλαγγας. Το κύριο αίτιο της συγκεκριμένης κατανομής ήταν η ανεξέλεγκτη τάση των οπλιτών όλης της παράταξης να παρεκκλίνουν κατά τη μάχη, μη-συνειδητά προς εκείνη την κατεύθυνση, προκειμένου να καλύπτεται η δεξιά ευάλωτη πλευρά τους.
Όμως δεν υπήρχαν άλλοι οπλίτες στα δεξιά εκείνων που τίθεντο στο δεξιό άκρο της φάλαγγας, προκειμένου να τους προστατεύσουν με τις ασπίδες τους. Λόγω αυτής της κατάστασης, οι ακραίοι πολεμιστές στα δεξιά έπρεπε να είναι αναγκαστικά οι ισχυρότεροι της φάλαγγας.
Αν εκείνοι καταβάλλονταν κατά τη σύρραξη, θα διαλυόταν το σύνολο της. Για αυτόν τον λόγο, ο διοικητής της φάλαγγας βρισκόταν συνήθως στη δεξιά πτέρυγα, πλαισιωμένος από τους προμάχους του.
Αν η οπλιτική παράταξη αποτελείτο από συνασπισμένες δυνάμεις διαφόρων πόλεων-κρατών, το δεξιό κέρας απαρτιζόταν κατά κανόνα από τα τμήματα των ηγεμονίδων πόλεων.
Τέτοιες πόλεις ήταν η Σπάρτη, το Άργος, η Αθήνα, η Θήβα, οι Συρακούσες, ο Ακράγας, ο Τάρας, η Μίλητος κ.α., οι οποίες θα είχαν εξάλλου τα μεγαλύτερα οφέλη από την ενδεχόμενη νίκη της συμμαχίας τους.
Για παράδειγμα, κατά τη μάχη των Πλαταιών εναντίον των Περσών, οι Σπαρτιάτες επάνδρωσαν το δεξιό ελληνικό κέρας λόγω της πολεμικής δεινότητας τους. Οι οπλίτες των Αθηνών, της δεύτερης ισχυρότερης πόλης, κατέλαβαν την αριστερή πτέρυγα (όπως συνηθιζόταν για τη δεύτερη ισχυρότερη δύναμη).
Εδώ οι οπλίτες της προαναφερόμενης φάλαγγας έχουν σχηματίσει πυκνή τάξη (πολύ κλειστό σχηματισμό) με συρρίκνωση των ζυγών της από 8 σε 4.
Οι «επιστάτες ουραγοί» ήταν άλλοι επίλεκτοι μάχιμοι της οπλιτικής φάλαγγας, τασσόμενοι στον τελευταίο ζυγό. Συνήθως ήταν βετεράνοι πολεμιστές με μακρόχρονη πείρα. Βασικός στόχος τους ήταν να διατηρούν την τάξη και τη συνοχή της φάλαγγας, επιτηρώντας την από τον τελευταίο ζυγό.
Κύρια αποστολή τους ήταν η αποτροπή της λιποψυχίας των νεότερων μαχητών, που βρίσκονταν κυρίως στους μεσαίους ζυγούς.
Οι οπλίτες γενικά των τελευταίων ζυγών αποκαλούντο «ουραγοί» και ήταν επιφορτισμένοι με τη διατήρηση του αδιάσπαστου όλης της φάλαγγας, «ενθαρρύνοντας» τους οπλίτες των μπροστινών γραμμών ακόμη και με τις αιχμές των δοράτων τους!
Σε περίπτωση που η φάλαγγα δεχόταν επίθεση από τα νώτα, η αποστολή των ουραγών και επιστατών ουραγών ήταν η υπεράσπιση της. Αν ο αντίπαλος κατόρθωνε να υπερκεράσει την φάλαγγα ή ομοίως να εκμεταλλευθεί ρήγματα στην παράταξη της, οι ουραγοί έκαναν μεταβολή και καθίσταντο πρόμαχοι της.
Ιρανός τοξότης. Σε αυτόν τον αθωράκιστο και ανεκπαίδευτο στην αγχέμαχη σύρραξη τύπο μαχίμου, ανήκαν οι περισσότεροι πεζοί του αχαιμενιδικού στρατού, οι οποίοι δεν μπορούσαν έτσι να αντιπαρατεθούν σοβαρά στους Έλληνες οπλίτες (copyright: Salamander).
Το μέτωπο της οπλιτικής φάλαγγας έπρεπε να είναι τουλάχιστον ισόμηκες με το εχθρικό, προκειμένου να αποτραπεί η υπερκέραση της. Αν υφίστατο πλεόνασμα οπλιτών, οι διοικούντες προέκτειναν το μέτωπο της παράταξης έτσι ώστε οι πτέρυγες της να διενεργήσουν υπερκέραση της αντίπαλης φάλαγγας, συνθλίβοντας την έτσι από τα νώτα.
Τα κενά (χασμάτα) που εμφανίζονταν μεταξύ των επιμέρους σωμάτων της φάλαγγας κατά την προώθηση της στο πεδίο της σύγκρουσης, συνιστούσαν σημαντικό κίνδυνο για εκείνη. Δημιουργούντο συνήθως στα σημεία επαφής μεταξύ του κέντρου και των δύο κεράτων.
Αν η φάλαγγα συνίστατο από συνασπισμό στρατευμάτων συμμάχων κρατών, όπως π.χ. η ελληνική συμμαχική φάλαγγα στις Πλαταιές, τα κενά εμφανίζονταν συνήθως στα σημεία επαφής των συγκεκριμένων επιμέρους «εθνικών» τμημάτων.
Η δημιουργία τους οφείλετο συχνά σε έλλειψη συντονισμού μεταξύ των διοικητών των τμημάτων, η οποία επετείνετο αν προέρχονταν από διαφορετικές πόλεις-κράτη.
Άλλες σημαντικές αιτίες εμφάνισης χασμάτων στη φάλαγγα ήταν η διαφορετική γεωμορφολογία του εδάφους επί του οποίου κινούντο και μάχονταν τα επιμέρους σώματα της, η διαφορετική πίεση που δέχονταν εκείνα από τα αντίπαλα σώματα και η διαφορετική ταχύτητα προώθησης τους στο πεδίο.
Εχθρικές μονάδες μπορούσαν να διεισδύσουν στα εν λόγω κενά και να καταλήξουν έτσι στα νώτα της φάλαγγας, από όπου της εξαπέλυαν επίθεση. Ετσι η φάλαγγα δεχόταν διμέτωπη επίθεση και συνήθως συντρίβετο.
Ο αριθμός των ζυγών της οπλιτικής φάλαγγας εξαρτάτο από το μήκος του μετώπου της αντίπαλης παράταξης, της πολεμικότητας του εχθρού και άλλων παραμέτρων. Μια συνήθης οπλιτική παράταξη είχε «βάθος» τεσσάρων, οκτώ, δώδεκα ή και δεκαέξι ζυγών (γραμμών).
Το βάθος των οκτώ ήταν μάλλον το συνηθέστερο όπως φαίνεται και στην αναφορά του Ασκληπιόδοτου ότι οι πρώτες φάλαγγες είχαν τον αναφερόμενο αριθμό ζυγών.
Οι κλασσικοί Λακεδαιμόνιοι ήταν η εξαίρεση στον κανόνα, τάσσοντας τους οπλίτες τους σε αριθμό ζυγών που δεν ήταν πολλαπλάσιος του 4 αλλά του 6 (το ίδιο χαρακτηριστικό εμφανίζεται και στις υποδιαιρέσεις του σπαρτιατικού στρατού).
Αντί των οκτώ ή δεκαέξι ζυγών άλλων ελληνικών οπλιτικών φαλαγγών, το συνηθέστερο βάθος της σπαρτιατικής-λακεδαιμονικής ήταν οι έξι ή δώδεκα ζυγοί.
Η συγκεκριμένη κατανομή οφειλόταν στην πολεμική δεινότητα των Σπαρτιατών «ομοίων» και δευτερευόντως των Λακεδαιμόνιων υπομειόνων, περιοίκων κ.ά. Έξι ζυγοί τους αρκούσαν προκειμένου να διαρρήξουν οποιαδήποτε άλλη οπλιτική παράταξη βάθους οκτώ ζυγών.
Συχνά οι στρατηγοί των οπλιτών αντιμετώπιζαν το δίλημμα ανάμεσα στην αύξηση του μήκους (αριθμός στοίχων) της φάλαγγας τους σε βάρος του βάθους της (αριθμός ζυγών) ή το αντίθετο.
Αυτό συνέβαινε διότι οι δύο «διαστάσεις» της οπλιτικής παράταξης είχαν την ίδια τακτική σημασία. Αν οι ζυγοί της φάλαγγας υστερούσαν αριθμητικά έναντι των εχθρικών, κινδύνευε από «παράρρηξιν», δηλαδή από ρήγμα στο μέτωπο της λόγω του «βάρους» των περισσότερων εχθρικών ζυγών.
Αν οι στοίχοι της φάλαγγας υστερούσαν αριθμητικά έναντι των εχθρικών, τότε κινδύνευε από υπερκέραση.
Οπλιτική φάλαγγα του 4ου αι. π.Χ., προωθείται με σχετικά ανοικτή τάξη οπλιτών. Παρατηρείστε ότι οι παλαιές κορινθιακές περικεφαλαίες έχουν πλέον αντικατασταθεί από πιλόσχημες (λακωνικές-βοιωτικές), θρακικές, φρυγικές και αττικές.
Η οπλιτική παράταξη μπορούσε να επιχειρήσει σε πεδινή έκταση ή με υπερπροσπάθεια σε ημιπεδινή. Ήταν σχεδόν αδύνατον να βαδίσει και να πολεμήσει σε ορεινό έδαφος.
Οι αντίπαλοι οπλιτικοί στρατοί ήταν συνήθως της ίδιας αριθμητικής τάξεως (κατά προσέγγιση). Όμως κατά τους Περσικούς πόλεμους, η παράταξη του τεράστιου στρατού των Αχαιμενιδών ήταν πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα.
Οι Σπαρτιάτες αντιμετώπισαν τον αχαιμενιδικό περσικό στρατό στις Θερμοπύλες με το ίδιο μήκος μετώπου λόγω της στενής διάβασης. Στις Πλαταιές, οι πολεμιστές του Μαρδόνιου (στρατηγού των Περσών) ήταν μάλλον διπλάσιοι από τους Έλληνες συμμάχους.
Ωστόσο ο ελληνικός στρατός ήταν επαρκής αριθμητικά ώστε να ταχθεί σε ισόμηκες περίπου μέτωπο με την ασιατική παράταξη, μειώνοντας όμως σημαντικά τους ζυγούς του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου