Περσέας:

ο τελευταίος Μακεδών

Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης

Η μοίρα έλαχε στον Περσέα, τον γιο του Φιλίππου Ε΄, να είναι ο τελευταίος βασιλιάς της αρχαίας Μακεδονίας, σφραγίζοντας μια εποχή που τοποθετήθηκε ευλαβικά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Ίσως να μην είχε την ευφυΐα και την πολιτική οξυδέρκεια του Φιλίππου Β΄, μπορεί να του έλειπε η στρατηγική δεινότητα του Αλεξάνδρου, ακόμη και η διπλωματική ικανότητα του πατέρα του, ωστόσο κανείς δεν θα μπορούσε να του προσάψει έλλειψη αποφασιστικότητας και γενναιότητας, ώστε να προκαλεί, ακόμα και σήμερα, συγκίνηση η απέλπιδα προσπάθεια που κατέβαλε για να αναχαιτίσει το ρωμαϊκό θηρίο!

Ο Φίλιππος της Μακεδονίας ή Φίλιππος Β΄ o Μακεδών, ήταν ο βασιλιάς που έκανε τη Μακεδονία ισχυρό κράτος, ένωσε υπό την ηγεμονία του τα υπόλοιπα ελληνικά κράτη και προετοίμασε στην ουσία την κατάκτηση της Περσίας και του μεγαλύτερου μέρους του τότε γνωστού κόσμου από τον γιό του Μέγα Αλέξανδρο. Αδριάντας απέναντι από το Λευκό Πύργο της Θεσσαλονίκης. Φωτο: Ερανιστής

Να ξεκαθαρίσουμε πως οι βασικότερες πηγές για την βασιλεία του προέρχονται από τους Ρωμαίους Τίτο Λίβιο, Ιουστίνο, Αππιανό και τον φιλορωμαίο Μεγαλοπολίτη Πολύβιο. Όπως καταλαβαίνετε, το πρόσωπο του Περσέα σπιλώνεται από υπερβολικά άδικες κατηγορίες και ειρωνείες. Ειδικά ο Πολύβιος, ο οποίος μας άφησε και εκείνο το περίφημο προοίμιο στην ιστορία του σχετικά με το χρέος του ιστορικού απέναντι στην αλήθεια, αποδεικνύεται κακόβουλος, κακεντρεχής και με έντονα παθογενείς εξάρσεις. Ως εκ τούτου, καθίστανται αμφίβολης αξιοπιστίας οι αναφορές του. Δυστυχώς, είναι η κυριότερη πηγή και αναγκαστικά απαραίτητη. Σε αντίθεση, οΠλούταρχος, που άντλησε πληροφορίες και από το χαμένο (τυχαία;) έργο του ιστορικού Ποσειδώνιου, φαίνεται πιο αντικειμενικός.

Ο Περσέας ήρθε στο κόσμο περίπου το 210π.Χ. και οι λασπολογίες του Λιβίου και του Πολυβίου ξεκινάνε από την γέννησή του, που τον παρουσιάζουν νόθο γιο του Φιλίππου Ε΄ από μια παλλακίδα, μισητό από τον πατέρα του ,που αρπάζει τον θρόνο δολοφονώντας τον ετεροθαλή και νόμιμο διάδοχο αδελφό του Δημήτριο! Τα στοιχεία διαψεύδουν τους υμνητές ιστορικούς της Ρώμης. Η μητέρα του Πολυκράτειαήταν μια από τις νόμιμες συζύγους του Φιλίππου Ε΄ με καταγωγή από το πελοποννησιακό Άργος. Επιπλέον, ο Περσέας είχε καθοριστεί διάδοχος λαμβάνοντας ανώτατες θέσεις, όπως αρχηγός σε εκστρατείες. Αν ήταν μισητός από τον πατέρα του, τότε πώς οριζόταν αρχηγός του στρατού; Μάλιστα, ο Φίλιππος Ε΄ ονόμασε μια καινούργια πόλη που έχτισε Περσηίδα! Έτσι καταρρίπτονται οι ανυπόστατες κατηγορίες των Λιβίου και Πολυβίου.

Πάντως, λόγω της τεταμένης έντασης με την Ρώμη και με την ανάμνηση της βαριάς ήττας στις Κυνός Κεφαλές το 197π.Χ. είχε δημιουργηθεί μια μικρή αντίπαλη παράταξη στην μακεδονική αυλή. Έτσι, ένας ανιψιός του Φιλίππου Ε΄, ο Αντίγονος, έθεσε τον εαυτό του υποψήφιο βασιλιά, κατά την διάρκεια της ασθένειας του Φιλίππου Ε΄. Μόλις πέθανε ο Φίλιππος Ε΄, ο γιατρός του κράτησε μυστικό τον θάνατό του και έστειλε μήνυμα στον Περσέα να επιστρέψει τάχιστα από την εκστρατεία στην Θράκη εναντίον των Δαρδάνων. Αυτός επέστρεψε γρήγορα στην Πέλλα και διέταξε την εκτέλεση του Αντιγόνου με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, κάτι που επικυρώθηκε από το Μακεδονικό Κοινό, δηλαδή τη συνέλευση του στρατού που τον εξέλεξε βασιλιά. Είναι γνωστό, βεβαίως, πόσο πιστό ήταν το Μακεδονικό Κοινό στην νόμιμη κληρονομική βασιλεία και αποδεικνύεται η νομιμότητα της εκλογής του Περσέα.

Νόμισμα με τη μορφή του Περσέα στο Βρετανικό Μουσείο

Οι πρώτες του ενέργειες ως βασιλιάς φανερώνουν ταχύτητα, σύνεση και πολιτική μεστότητα. Ανανέωσε την εύθραυστη συνθήκη φιλίας με τη Ρώμη και παντρεύτηκε την Λαοδίκη, κόρη τουΣελεύκου Δ΄, αποκτώντας έναν ισχυρό σύμμαχο, αν και δεν ωφελήθηκε τελικά από αυτό. Καλλιέργησε καλές σχέσεις με όλα σχεδόν τα ελληνικά κράτη και ελευθέρωσε τους φυλακισμένους για προσβολές του στέμματος. Επιπρόσθετα, κάλεσε πίσω όλους τους εξόριστους, εγγυώμενος την ασφάλειά τους και την επιστροφή της περιουσίας τους. Τα περισσότερα κράτη βορείως της Αττικής μεταστράφηκαν εκδηλώνοντας συμπάθεια προς τη Μακεδονία, αλλάζοντας το κλίμα της εποχής του Φιλίππου Ε΄.

Η φήμη του απλώθηκε και στη Μικρά Ασία κερδίζοντας την εύνοια των εκεί ελληνικών κρατών. Μόνο η Αχαϊκή Συμπολιτεία και η Αθήνα αντιστέκονταν σε αυτή την διπλωματική επίθεση φιλίας του Περσέα. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να ανυψώσει την μακεδονική επιρροή στον ελληνικό κόσμο, αλλά αυτό προξένησε την έχθρα της Ρώμης. Οι Ρωμαίοι ασφαλώς δεν είχαν να διατυπώσουν κάποια κατηγορία εναντίον του και παρακολουθούσαν στενά την δραστηριότητά του Περσέα, ο οποίος μάζευε τα κομμάτια για την εκ νέου ισχυροποίηση της Μακεδονίας.

Η προπαγάνδα που έστησαν οι Ρωμαίοι για να ξεκινήσουν νέο πόλεμο δεν είχε όρια! Επικαλέστηκαν απίστευτες προφάσεις για την υποτιθέμενη ύποπτη και μεμπτή συμπεριφορά του Περσέα. Το κατηγορητήριο της Συγκλήτου ήταν ενδεικτικό των προθέσεων των Ρωμαίων. Αρχικά τον κατηγόρησαν πως είχε σκοπό, με τη βοήθεια των Γαλατών, να σκλαβώσει τους Έλληνες και έπειτα να επιτεθεί στην Ιταλία. Επίσης, κατηγορήθηκε ότι δήθεν προσπάθησε να δηλητηριάσει συγκλητικούς! Επιπλέον, σχεδίαζε να επιτεθεί στην Αιτωλία, συμμάχου των Ρωμαίων. Και το πιο εξωφρενικό, πως έστησε ενέδρα στους Δελφούς για να δολοφονήσει τον φιλορωμαίο Ευμένη της Περγάμου! Τα σχέδια των Ρωμαίων ήταν ξεκάθαρα: η Σύγκλητος είχε αποφασίσει να αναγκάσει τον Περσέα να κάνει τέτοιες παραχωρήσεις σα να ήταν υποτελής της Ρώμης και αν αρνιόταν να τον καταστρέψει με πόλεμο! Προσπάθησε να γεμίσει με φόβο τους Ρωμαίους πολίτες για να ψηφίσουν υπέρ του πολέμου. Γρήγορα έστησε ένα δίκτυο από συμμαχίες και οι απεσταλμένοι της ξεχύθηκαν σ’ όλο τον μεσογειακό χώρο, αμαυρώνοντας το όνομα του Περσέα. Οι Ρωμαίοι δεν δέχτηκαν καμιά πρεσβεία του Περσέα, που θα είχε τη δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ο πόλεμος είχε προαποφασιστεί. Ο Περσέας επιζητούσε την ειρήνη, αλλά μια ειρήνη τιμητική και με ισχυρή Μακεδονία. Είχε σεβαστεί όλες τις υποχρεώσεις του και τους όρους της συνθήκης με τη Ρώμη. Επιπλέον, είχε αποκαταστήσει το γόητρο της χώρας του στον ελληνικό χώρο και είχε κερδίσει συμπάθειες, εκτοπίζοντας την θέση της Ρώμης ως ελευθερώτριας και κατά συνέπεια εξουσιάστριας των Ελλήνων.

Τον Δεκέμβριο του 172π.Χ. η Ρώμη κήρυξε, ανεπίσημα, τον πόλεμο στην Μακεδονία. Ένας διπλωματικός οργασμός έλαβε χώρα σε όλη την Μεσόγειο. Οι Ρωμαίοι ξεκίνησαν να στέλνουν προφυλακές, αρχικά στην Ιλλυρία και έπειτα μέσα στον ελληνικό χώρο. Ένας απεσταλμένος της Ρώμης, ο Μάρκιος Φίλιππος, βρέθηκε στην Λάρισα και ο Περσέας, μόλις το πληροφορήθηκε, ζήτησε συνάντηση μαζί του. Ο πατέρας του Μάρκιου υπήρξε φιλοξενούμενος κάποτε του πατέρα του Περσέα και υπήρχε οικειότητα μεταξύ τους. Κατά την συνάντηση, ο Μάρκιος πρότεινε φιλικά, όπως πίστευε ο Περσέας, να στείλει απεσταλμένους στη Ρώμη για έναν διακανονισμό με θεμιτούς όρους. Ο Περσέας συμφώνησε, αλλά οι πρέσβεις θα έκαναν ένα μήνα, μέσα στο χειμώνα, για να φτάσουν. Ο Περσέας είχε εξαπατηθεί! Η Σύγκλητος ήταν αποφασισμένη για πόλεμο και προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο για να μαζέψει μεγαλύτερες δυνάμεις.

Ο βασιλιάς Περσέας παραδίδεται στον Αιμίλιο Παύλο. Πίνακας του Jean-François-Pierre Peyron, Βουδαπέστη.

Τον Μάρτιο του 171π.Χ. οι απεσταλμένοι του Περσέα απευθύνθηκαν σε ώτα μη ακουόντων! Η Σύγκλητος διέταξε όλους τους Μακεδόνες που βρίσκονταν στην Ιταλία να την εγκαταλείψουν μέσα σε τριάντα μέρες. Στο μεταξύ, ο κύριος όγκος του ρωμαϊκού στρατού πέρασε στην Ιλλυρία. Τα ρωμαϊκά πιόνια ήταν όλα στη θέση τους για το άνοιγμα της σκακιέρας! Τα ελληνικά κράτη, που στην πλειοψηφία τους συμπαθούσαν τον Περσέα, αλλά φοβούνταν την Ρώμη, προσπάθησαν να ουδετεροποιηθούν.

Ο Περσέας τότε βεβαιώθηκε πως είχε εξαπατηθεί και η Ρώμη κέρδιζε στο διπλωματικό παιχνίδι. Το δίκαιο ήταν με το μέρος του: οι Ρωμαίοι είχαν καταπατήσει την ειρήνη! Στο συμβούλιο στα ανάκτορα στην Πέλλα, οι εταίροι θεώρησαν πως οι παραχωρήσεις ήταν ανώφελες και ότι σκοπός της Ρώμης ήταν να εκτοπίσει την Μακεδονία. Στο όνομα της τιμής και της δικαιοσύνης, ο Περσέας αποφάσισε τον πόλεμο. Στην ομιλία του υπογράμμισε τις αδικίες της Ρώμης, την διπροσωπία του Μάρκιου Φιλίππου και την προδοτική κίνηση των ρωμαϊκών στρατευμάτων κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Όταν είπε πως η επιλογή ήταν ανάμεσα στην ελευθερία ή στην σκλαβιά, ο στρατός κραύγασε ζητώντας δράση. Ο κύβος είχε ριφθεί!

Ο ρωμαϊκός στρατός αποτελούνταν από 2.000 ιππείς και 35.000 πεζούς συν τις επικουρίες του Ευμένη που του παρέσχε 1.000 ιππείς και 6.000 πεζούς. Η ρωμαϊκή γραμμή ανεφοδιασμού ξεκινούσε ανατολικά από την Χαλκίδα και την Βοιωτία και δυτικά από την Αμβρακία και κατέληγε στους Γόμφους της Θεσσαλίας.

Πεζέταιρος της Μακεδονικής φάλαγγας

Ο Περσέας που δεν πρόλαβε να προωθηθεί έξω από τη μακεδονική επικράτεια, επειδή έχασε χρόνο περιμένοντας τα αποτελέσματα της πρεσβείας, είχε και αυτός αρκετές δυνάμεις που στο σύνολό τους έφταναν τις 43.000. Πιο αναλυτικά, από τα στοιχεία που έχουμε 21.000 Μακεδόνες αποτελούσαν την περίφημη μακεδονική φάλαγγα μαζί με 5.000 περίπου επιφανείς πεζούς. Οι ιππείς του άγγιζαν τις 3.000. Επιπλέον, πήρε από τους συμμάχους του 1.000 ιππείς Οδρύσες Θράκες και άλλους 13.000 πεζούς που κατανέμονται ως εξής: 7.000 Οδρύσες Θράκες, 3.000 Κρήτες, 2.000 Γαλάτες, 500 Αιτωλούς και Βοιωτούς και άλλους 500 από διάφορα ελληνικά κράτη. Ο σαραντάχρονος, περίπου, Περσέας είχε τη διοίκηση. Οι απώλειες από την πανωλεθρία στις Κυνός Κεφαλές, είκοσι έξι έτη πριν, είχαν αναπληρωθεί από μια νέα γενιά στρατιωτών που είχε αποκτήσει εμπειρία από τους πολέμους στη Θράκη. Διέθετε πολλά αποθέματα σε τρόφιμα και οπλικά συστήματα και στόχος του ήταν μια μάχη εκ παρατάξεως, όπου η φάλαγγα θα είχε το πλεονέκτημα. Γι’ αυτό φρόντισε να αποκλείσει τα στενά περάσματα που οδηγούσαν από την Θεσσαλία στην Μακεδονία, τα Τέμπη και την Βολουστάνα (από τα σημερινάΣέρβια Κοζάνης προς Σαραντάπορο).

Σε μια πρώτη μικρή μάχη κοντά στον Παγασητικό Κόλπο, οι Μακεδόνες διέλυσαν το ρωμαϊκό στράτευμα που βρισκόταν εκεί, προξενώντας απώλειες  περίπου 2.500 στρατιωτών. Ο Περσέας αμέσως ζήτησε και πάλι ειρήνη, προθυμοποιήθηκε να αποζημιώσει τους Ρωμαίους και να επιστρέψουν στο παλαιό status quo. Οι Ρωμαίοι αν και “λαβωμένοι” απέρριψαν τις προτάσεις. Στο μεταξύ όλο και περισσότεροι Έλληνες έδειχναν συμπάθεια προς τον Περσέα, διότι οι Ρωμαίοι ευνοούσαν συνεχώς τους ολιγαρχικούς και κατέσφαζαν τους διαφωνούντες.

Τους επόμενους μήνες, μονάδες του μακεδονικού στρατού έκαναν επίδειξη ισχύος καταλαμβάνοντας πόλεις και ρωμαϊκά οχυρά στην Ιλλυρία, κάτι που φόβισε τους Ρωμαίους, επειδή φοβήθηκαν πως θα κόβονταν η γραμμή ανεφοδιασμού τους. Κάπου εδώ, το καλοκαίρι του 169π.Χ. σύμφωνα με τον Πολύβιο και τον Λίβιο συμβαίνει κάτι το μεταφυσικό! Ο Περσέας από ικανός ηγέτης μεταβάλλεται απλώς σε έναν ηλίθιο, μια αλλαγή προσωπικότητας σε βαθμό παθολογικό! Εξυμνούνται όλοι οι Ρωμαίοι διοικητές, ενώ ο Περσέας είναι ένας ανόητος που αντιστέκεται και δεν έχει καταλάβει πως ο θρίαμβος της Ρώμης είναι προκαθορισμένος από το πεπρωμένο!

Οι Ρωμαίοι συνέχιζαν συνεχώς να στέλνουν ενισχύσεις και ο Περσέας σφράγισε και το πέρασμα της Πέτρας, που οδηγούσε από τον Κάτω Όλυμπο στην Πιερία και έκανε βάση του το Δίον. Ο Μάρκιος Φίλιππος προσπάθησε να διαβεί τα στενά της Πέτρας αλλά μέτρησε πολλές απώλειες και αποσύρθηκε. Όλο το έτος του 169π.Χ. ανήκε στον Περσέα. Είχε νικήσει σε όλες τις αψιμαχίες και είχε προκαλέσει μεγάλες απώλειες στους αντιπάλους του. Κατάφερε και έδιωξε από τις ακτές της Μακεδονίας τα ρωμαϊκά πλοία και το ηθικό του στρατού του ήταν πολύ υψηλό. Ο Ιλλυριός Γένθιος συμμάχησε μαζί του και έγινε πρόταση και στην αμφιταλαντευόμενη και ισχυρή Ρόδο να συμμαχήσει και αυτή. Αντιθέτως, ο Αντίοχος και ο Ευμένης απέρριψαν τις προτάσεις του. Πρόσδεσε όμως στο άρμα του την Ηπειρωτική Συμπολιτεία, κάτι που θα πλήρωναν αργότερα οι Ηπειρώτες, όταν 70.000 από αυτούς θα σφάζονταν από τους Ρωμαίους!

Η λεγεώνα (λατ. legio) ήταν στρατιωτική μονάδα στην αρχαία Ρώμη που αποτελούνταν από 4.000 – 10.000 άνδρες συνήθως. Συγκροτούνταν από 30 τάγματα και κάθε τάγμα είχε 2 εκατονταρχίες. Συνολικά η λεγεώνα είχε 60 εκατονταρχίες.

Το 168π.Χ αναλαμβάνει νέος ύπατος της Ρώμης ο σπουδαίος Αιμίλιος Παύλος και καταφέρνει να εξοικονομήσει από την Σύγκλητο νέες στρατιωτικές δυνάμεις. Με τις δυνάμεις αυτές υποτάσσει τον Γένθιο και αποκτούν και πάλι τον έλεγχο της Ιλλυρίας. Οι Ρωμαίοι σταδιακά συγκεντρώνονται στην Θεσσαλία με 4.000 ιππείς και 40.000 πεζούς. Ο Αιμίλιος Παύλος επιβάλλει πειθαρχία και ανυψώνει το ηθικό του στρατού, το οποίο είχε κλυδωνιστεί από τις μέχρι τότε ήττες του. Ο Περσέας εξακολουθούσε να έχει τους 43.000 στρατιώτες και άλλους 10.000 σε επιλεγμένα σημεία της Μακεδονίας για τον έλεγχο των ακτών της. Εκπαίδευε συνεχώς και με αμείωτους ρυθμούς τους άνδρες του, μέχρι και τα άλογα, για να αντιμετωπίσει τους ελέφαντες των Ρωμαίων. Έτσι έφτιαξε ομοιώματα ελεφάντων, μια που ο ίδιος δεν διέθετε. Κάτω από τον επιβλητικό όγκο του Ολύμπου, η ανθρωπότητα θα ζούσε μια από τις πιο καθοριστικές μάχες της ιστορίας της!

Ο Περσέας είχε οχυρώσει όλη τη νότια Πιερία και είχε πολύ κοντά τις γραμμές του ανεφοδιασμού του. Φοβούμενος όμως μήπως δεχτεί επίθεση από πίσω λόγω αποβίβασης του εχθρικού στόλου, μετέφερε το στρατόπεδό του 24χλμ πιο πίσω, μπροστά από την Πύδνα (2χλμ νότια του Μακρυγιάλου). Ήταν και αυτή μια σοφή επιλογή για τον (ηλίθιο, σύμφωνα με το Πολύβιο) Περσέα, αφού η περιοχή είχε αρκετούς χείμαρρους που παρείχαν νερό και η πόλη ισχυρά τείχη.

Στις 16 Ιουνίου του 168π.Χ. ο Αιμίλιος Παύλος ενώνεται με τις δυνάμεις του άλλου διοικητή Σκιπίωνα Νασίκα στα δυτικά της σημερινής Κατερίνης και βαδίζουν πάνω από τους λόφους και όχι από την πεδιάδα, ώσπου βρέθηκαν απρόσμενα μπροστά στην Πύδνα και τον παραταγμένο μακεδονικό στρατό. Ο Αιμίλιος Παύλος γρήγορα διόρθωσε το σφάλμα του και με ελιγμούς αποτράβηξε το στράτευμά του. Οι Μακεδόνες δεν πρόλαβαν να καλύψουν το ένα χιλιόμετρο που τους χώριζε από τους Ρωμαίους λόγω του βαρύ οπλισμού τους και της παράταξής τους, αφού ανέμεναν σε στάση άμυνας και όχι επίθεσης. Ο Αιμίλιος Παύλος έστησε βιαστικά το στρατόπεδο στην πλαγιά ενός λόφου, όπου η φάλαγγα των Μακεδόνων έχανε το πλεονέκτημα, και επιπλέον είχε θέα στην πεδιάδα αλλά δεν είχε ανεφοδιασμό. Ο Περσέας, ευφυώς, τοποθέτησε το στράτευμα ανάμεσα στην ακτή και στον λόφο για να κόψει τον ανεφοδιασμό. Στις 21 Ιουνίου έγινε έκλειψη Σελήνης και θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι, πως δηλαδή θα γίνει και έκλειψη ενός βασιλιά! Ο Αιμίλιος Παύλος γνώριζε βέβαια από πριν αυτό το φυσικό φαινόμενο, αλλά δεν μίλησε αφού είδε να αναπτερώνεται το ηθικό του στρατού του.

Τελικώς, στις 22 Ιουνίου, το απόγευμα, μια αψιμαχία οδήγησε στη μεγάλη μάχη. Η γραμμή των Μακεδόνων είχε πλάτος 3,5χλμ, με την φάλαγγα να καταλαμβάνει το 1,5χλμ και να έχει βάθος 16 άνδρες. Ο Περσέας τέθηκε επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας του ιππικού. Οι Μακεδόνες αναπτύχθηκαν γρηγορότερα, με την τρομερή φάλαγγα να επιτίθεται στην κακοσυνταγμένη ρωμαϊκή γραμμή. Η θέα της φάλαγγας, με τις σάρισες όρθιες καθώς προχωρούσε γέμισε με τρόμο τον Αιμίλιο Παύλο, που σύμφωνα με τον Λίβιο, θα τον θυμόταν για χρόνια! Μόλις έπεσαν οι σάρισες και ωθήθηκαν μπροστά, οι πρώτες σειρές των Ρωμαίων κατακρεουργήθηκαν, αλλά έτσι όπως υποχωρούσαν οι λεγεωνάριοι και έφτασαν στην πλαγιά, η φάλαγγα άρχισε να χάνει τον σχηματισμό της. Ο οξύνους Αιμίλιος Παύλος το διαπίστωσε έγκαιρα και έδωσε διαταγή να δημιουργηθούν σπείρες(100 περίπου άνδρες) και να επιτίθενται στα κενά της φάλαγγας. Στη μάχη σώμα με σώμα ευνοούνταν το κοντό εγχειρίδιο των λεγεωνάριων, αφού η φάλαγγα ήταν τρομερή μόνο σε επίπεδο έδαφος και σε πυκνό σχηματισμό. Οι φαλαγγίτες δεν μπορούσαν να ελιχτούν με την εξάμετρη και βαριά σάρισα. Εκείνη τη στιγμή η σάρισα ήταν, απλώς, βάρος και άχρηστη για τέτοιου είδους μάχη.

Ο Αιμίλιος Παύλος τότε εξαπέλυσε και τους ελέφαντες πάνω στο ιππικό των Μακεδόνων που είχε έρθει να βοηθήσει την φάλαγγα. Η εκπαίδευση των αλόγων για την αντιμετώπιση των ελεφάντων αποδείχτηκε άχρηστη, αφού πανικοβλήθηκαν από την θέα και την μυρωδιά των τεράστιων ζώων και σκόρπισαν τον πανικό. Στο μεταξύ, η φάλαγγα σφαζόταν ανελέητα από όλες τις μεριές, ενώ όσοι πήγαιναν προς την ακτή τσαλαπατιούνταν από τους ελέφαντες.

Με την πτώση της νύχτας, οι Μακεδόνες είχαν 25.000 νεκρούς! Τις επόμενες μέρες 5.000 περιπλανώμενοι Μακεδόνες συνελήφθησαν και 6.000 αιχμαλωτίστηκαν στην Πύδνα. Ο Μακεδονικός στρατός έπαψε να υπάρχει!

Αν στις 16 Ιουνίου, όταν οι Ρωμαίοι βρέθηκαν κατά λάθος μπροστά στον μακεδονικό στρατό, ο Περσέας επιτιθόταν πιο γρήγορα θα είχε τσακίσει τους ασύνταχτους Ρωμαίους. Τη μέρα της μάχης ο Περσέας πάντως ήταν πιο γρήγορος στις κινήσεις του αλλά τον Αιμίλιο Παύλο τον έσωσε το ανώμαλο έδαφος και η έγκαιρη παρατήρησή του της διάσπασης της φάλαγγας.

Η Μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία αποφασιστική μάχη του Τρίτου Μακεδονικού πολέμου (171 – 168 π.Χ.) μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων και έγινε στις 22 Ιουνίου του 168 π.Χ.. Η έκβαση της μάχης αυτής σήμανε και την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.

Οι πιο πολλές ιστορικές πηγές δεν αναγνωρίζουν την προσπάθεια του Περσέα και εξυμνούν τον Αιμίλιο Παύλο. Ο Περσέας οχυρώθηκε θαυμάσια, αλλά δεν είχε την τύχη του αντιπάλου του. Το λάθος του ήταν ο κακός υπολογισμός και ίσως η διστακτικότητά του. Μόνον ο ιστορικόςΠοσειδώνιος υπεράσπισε τον Περσέα στις αναφορές των φιλορωμαίων για δειλία. Ο Περσέας και ο λαός του πολέμησαν για την ελευθερία, έφτασαν κοντά στη νίκη αλλά η απαρχαιωμένη φάλαγγα δεν προσαρμόστηκε στην τακτική των λεγεώνων.

Ο Αιμίλιος Παύλος ζήτησε την άνευ όρων παράδοση και όλη την περιουσία της Μακεδονίας. Ο Περσέας αρνήθηκε και ζήτησε ειρήνη. Οι Ρωμαίοι απέρριψαν φυσικά την πρόταση και λεηλάτησαν όλη την Πιερία, κατέσφαξαν όλους τους αιχμαλώτους και όποιον άλλον βρήκαν. Το 167 π.Χ. τα λάφυρα, αγάλματα, ζωγραφιές, χρυσός, ασήμι, ορείχαλκος, ελεφαντόδοντο άφησαν όλους άφωνους στον θρίαμβο που έγινε στη Ρώμη. Η Μακεδονία διασπάστηκε σε τέσσερις επαρχίες, με ξεχωριστές διοικήσεις, για να μην έχει τη δυνατότητα να σηκώσει ξανά κεφάλι. Η κτηνωδία της Συγκλήτου και η αρπακτικότητα των ρωμαϊκών στρατευμάτων φανέρωσαν τους σκοπούς τους: να συντρίψουν οποιαδήποτε δύναμη, να τιμωρήσουν τις εξεγέρσεις, ακόμα και την ουδετερότητα και να ασκούν παντού τον πλήρη έλεγχο.

Ο Περσέας, φυγάς πλέον, προσπαθώντας να κατευθυνθεί προς την Σαμοθράκη, κατέφυγε στην Αμφίπολη, όπου και παραδόθηκε. Ο Αιμίλιος Παύλος του συμπεριφέρθηκε ως βασιλιά και έπειτα ως προνομιούχο αιχμάλωτο. Ο Περσέας κόσμησε τον θρίαμβο του Ρωμαίου υπάτου στην Ρώμη, αλυσοδεμένος και πέθανε αιχμάλωτος λίγο αργότερα.

Οι αναφορές του Πολυβίου για τον Περσέα ήταν διαποτισμένες με κακία και μεροληψία. Πέρα από τις κατηγορίες για μωρία και άγνοια, τον χαρακτήρισε αναξιοπρεπή και άνθρωπο με δαιμονισμένη σκέψη σταλμένη από τον ουρανό! Άρα, παρανοϊκό και επιπόλαιο όπως έγραψε. Και πάνω από όλα ηλίθιο, διότι αντιστάθηκε στη Ρώμη που ήταν στο πεπρωμένο της να κατακτήσει τον κόσμο! Δεν δεχόμαστε τίποτα από αυτά, διότι οι πράξεις του Περσέα έδειξαν τα αντίθετα. Κατανοούμε, βεβαίως, την παθογένεια του Πολυβίου, αφού την ιστορία του την έγραψε στη Ρώμη και για το ρωμαϊκό κοινό. Δυστυχώς πολλές φορές την ιστορία την γράφουν οι νικητές. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν ρωγμές απ’ όπου μπορεί η πραγματικότητα να ξεπηδήσει και να την αντικρίσουμε αξιολογώντας την πάνω σε πιο αντικειμενικές βάσεις.

• Πολύβιος, Ιστορίαι
• Titus Livius, Ab urbem condita
• Ιουστίνος, Επιτομή στα Φιλιππικά του Πομπήιου Τρώγου
• Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι (Αιμίλιος Παύλος – Τιμολέων)
• Αππιανός, Μακεδονική και Ιλλυρική
• Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη
• N.G.L. Hammond – F.W. Walbank, Ιστορία της Μακεδονίας
• http://el.wikipedia.org

Πηγή: eranistis.net