Ας φανταστούμε έναν μικρό ελληνικό νησί, χαμένο κάπου στο μακρινό ιστορικό μας παρελθόν, όπου ενόψει των επικείμενων εκλογών κομματάρχες και επαγγελματίες ψηφοφόροι, έτοιμοι να υποστηρίξουν όποιον τους υποσχεθεί τα περισσότερα,περιφέρονται από ταβέρνα σε ταβέρνα για να εξασφαλίσουν οι μεν τις πολυπόθητες ψήφους, οι δε τα κεράσματα, αλλά και πλήθος καλοπιάσματα για την παντί τρόπω τακτοποίησή τους μετά την ανακοίνωση του εκλογικού αποτελέσματος.
Το νησί είναι η Σκιάθος, ο προεκλογικός πυρετός που τη βασανίζει θα ενσκήψει κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αιώνα, λίγο πριν από τη χρεοκοπία του 1893 και την κατοπινή ήττα του πολέμου του 1897, κι εκείνος ο οποίος εξιστορεί τα δρώμενα είναι ένας παλαιός γνωστός. Πρόκειται για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, που θα δημοσιεύσει εν έτει 1892, στην εφημερίδα «Ακρόπολις», το διήγημά του «Οι χαλασοχώρηδες».
Το παπαδιαμαντικό διήγημα έχει σχολιαστεί άπειρες φορές, συνήθως προ εκλογών, αλλά συχνά και ανεξάρτητα από αυτές, ενώ μέχρι και τις αρχές της φετινής χρονιάς παρουσιαζόταν σε δραματοποιημένη μορφή στο θέατρο Altera Pars, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου.
Η εποχή, την οποία απεικονίζει ο Παπαδιαμάντης, απέχει, φυσικά, έτη φωτός από τη δική μας. Οι ψηφοφόροι σήμερα, ιδίως υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν κερδίζονται με ένα ποτήρι κρασί ούτε με απατηλούς δεκάρικους που θα εκπνεύσουν την επόμενη στιγμή. Εκείνο, όμως, που κρατάει ακόμα και τώρα φρέσκο το διήγημα δεν είναι οι τρόποι προσέγγισης του ψηφοφόρου, αλλά η βαθύτερη, ιστορική κακοδαιμονία της κοινωνίας την οποία θα στηλιτεύσει με το σατιρικό του πνεύμα ο συγγραφέας. Μία μόλις εβδομάδα προτού ανοίξουν οι κάλπες, οι πάντες στην κοινότητα της Σκιάθου είναι έτοιμοι να τα βρουν με τους πάντες με έναν και μοναδικό σκοπό: πώς θα απομυζήσουν από κοινού ένα κράτος πρόθυμο να σκορπίσει τα λεφτά και τις υπηρεσίες του σε όσους θα αναπαραγάγουν το σύστημα το οποίο το ίδιο έχει καθιερώσει.
Μπορεί στα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα ο προεκλογικός αγώνας να γίνεται μέσα από την τηλεόραση και το διαδίκτυο, μπορεί στην Ελλάδα που αγωνίζεται να ξεφύγει από τη μέγγενη του υπέρογκου χρέους οι πολίτες να μη μοιάζουν πρόθυμοι να πιστέψουν τον οποιονδήποτε, όπως το δείχνουν καθημερινά σχεδόν οι δημοσκοπήσεις, μπορεί επίσης οι κομματάρχες να έχουν εξαφανιστεί από προσώπου γης, αλλά το σύστημα, το οποίο οδήγησε στο ξέσπασμα της κρίσης πριν από μια τετραετία, ζει και βασιλεύει στο διήγημα του Παπαδιαμάντη: ένα σύστημα που δεν αφήνει ανεπηρέαστο κανέναν, ένα σύστημα του οποίου τους κανόνες ουδείς αγνοεί αλλά και ουδείς είναι σε θέση να αποφύγει.
Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι, βέβαια, ούτε πολιτικός ούτε ιστορικός. Εκείνο που τον ενδιαφέρει δεν είναι η εξουσία ούτε το πώς παίζεται το παιχνίδι των οικονομικών συμφερόντων, αλλά το ποιες είναι οι συνέπειες, που έχουν όλα αυτά στις ψυχές των ανθρώπων.
Γι αυτό και στον κόσμο των «Χαλασοχώρηδων» δεν υπάρχουν υπεύθυνοι και ανεύθυνοι ή φταίχτες και αθώοι. Όλοι όσοι μετέχουν στο σύστημα αγωνίζονται πάση θυσία να επιβιώσουν. Κι αν χάνουν την ελευθερία και την ακεραιότητά τους, δεν τη χάνουν επειδή είναι εσωτερικά χαλασμένοι (επειδή υπόκεινται στις μικροσκοπιμότητες των ατομικών τους βλέψεων), αλλά επειδή αδυνατούν να πράξουν διαφορετικά. Τι ακριβώς, όμως, σημαίνει κάτι τέτοιο; Μα, πως η ατομική τους εικόνα είναι η εικόνα του τόπου, στον οποίο έχουν κληθεί να μεγαλώσουν. Ένας τόπος όπου κράτος, θεσμοί και οικονομία φράζουν την προσωπική πρωτοβουλία και τη δημιουργικότητα, καταργώντας κάθε έννοια συνεργασίας και αλληλεγγύης και επιτρέποντας μόνο την αναπαραγωγή του συντεχνιακού πνεύματος.
Αυτή την προχωρημένη παθογένεια κατόρθωσε να διακρίνει ο Παπαδιαμάντης ήδη από το 1892.Αυτή η παθογένεια είναι που πολλαπλασιάστηκε και έγινε ενδημική τον επόμενο αιώνα, για να φτάσουμε μέχρι τα χρόνια μας και να πρέπει πλέον να εξετάσουμε και να ξαναφτιάξουμε τα πάντα από την αρχή.
Της Β. Χατζηβασιλείου (ΑΠΕ – ΜΠΕ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου